วิธีดูแลสุขภาพหลังคลอดต้องทำอย่างไรบ้าง

หลังจากที่อุ้มท้องมานาน 9 เดือน ผ่านการฝากครรภ์และดูแลสุขภาพตามคำแนะนำของคุณหมอ จนกระทั่งคลอดลูกออกมาแล้ว วิธีการดูแลตัวเองหลังคลอดเป็นเรื่องที่สำคัญมาก เพื่อให้ร่างกายฟื้นตัวไว มดลูกเข้าอู่เร็ว และสุขภาพโดยรวมแข็งแรง คุณแม่ยังต้องดูแลตัวเองอย่างรอบคอบและดูแลลูกต่อไป

โดยเฉพาะคุณแม่มือใหม่หลังคลอดที่ยังไม่มีประสบการณ์ เพื่อช่วยให้ร่างกายฟื้นฟูสุขภาพหลังคลอดและพร้อมสำหรับการเลี้ยงดูลูก

เคล็ดลับวิธีดูแลตัวเองหลังคลอด

• ร่างกายจะฟื้นตัวหลังคลอดเมื่อไหร่ 
• พักผ่อนให้ได้มากที่สุด
• อยากให้มดลูกเข้าอู่เร็วทำยังไง 
• อาหารที่ควรกินและควรเลี่ยงหลังคลอด
• วิธีให้นมบุตรและการดูแลเต้านม
• คุณแม่หลังคลอดเริ่มออกกำลังกายได้เมื่อไหร่
• วิธีดูแลแผลผ่าคลอดและแผลฝีเย็บ 
• หลังคลอดแล้วมีเพศสัมพันธ์ได้ตอนไหน
• อาการผิดปกติหลังคลอดที่ต้องระวัง 
• ตรวจหลังคลอด สำคัญอย่างไร

ร่างกายจะฟื้นตัวหลังคลอดเมื่อไหร่

โดยทั่วไป ร่างกายคุณแม่จะใช้เวลาฟื้นตัวประมาณ 6-8 สัปดาห์หลังคลอด แต่มดลูกจะเข้าอู่ภายใน 4-6 สัปดาห์ ทั้งนี้ขึ้นอยู่กับสุขภาพของแต่ละคน การพักผ่อน อาหาร และวิธีดูแลตัวเองหลังคลอดก็มีผลต่อการฟื้นตัวด้วย

ในช่วงระยะเวลา 8 สัปดาห์หลังการคลอดบุตร ระบบอวัยวะภายในบริเวณช่องคลอดของคุณแม่อาจยังทำงานไม่ปกติดีนัก และอาจพบอาการผิดปกติได้ เช่น ปัญหาที่ระบบขับถ่ายอย่างอาการท้องผูก, ริดสีดวงทวาร และตกขาว ซึ่งอาการเหล่านี้จะค่อยๆลดลงไป

หากคุณแม่สังเกตุพบว่าที่บริเวณแผลมีรอยปริ หรือด้ายเย็บแผลหลุดควรไปพบแพทย์ ไม่จำเป็นต้องรอให้ถึงช่วงตรวจหลังคลอด โดยเฉพาะอย่างยิ่งหากมีอาการที่ผิดปกติอย่าง ตกขาวมีกลิ่นเหม็น รู้สึกปวด มีไข้ อาจเป็นไปได้ว่ามีการติดเชื้อ

พักผ่อนให้ได้มากที่สุด

วิธีดูแลตัวเองหลังคลอดที่จำเป็นมาสำหรับคุณแม่ก็คือการพักผ่อน คุณแม่มือใหม่หลังคลอดแล้วคุณแม่ควรหาเวลาว่างๆ ในระหว่างลูกน้อยหลับเพื่อพักผ่อนด้วยเหมือนกัน เพราะการนอนหลับไม่เพียงพอจะส่งผลเสียโดยตรงต่อร่างกาย ทำให้ร่างกายไม่ได้รับการฟื้นฟู เพราะในช่วงการตั้งครรภ์คุณแม่ก็แบกท้องลูกน้อยมายาวนาน และเหนื่อยพอสมควรค่ะ

ซึ่งในระยะหลังคลอดคุณแม่อาจะยังคงอ่อนเพลียอยู่ เนื่องจากการสูญเสียเลือดและพลังงานในขณะคลอด โดยควรนอนหลับให้ได้อย่างน้อยวันละ 6-8 ชั่วโมง โดยเฉพาะในช่วง 2 สัปดาห์แรกหลังคลอด

อยากให้มดลูกเข้าอู่เร็วทำยังไง

• ให้นมลูก การให้นมลูกน้อยจะช่วยกระตุ้นฮอร์โมนออกซิโทซิน ซึ่งทำให้มดลูกหดตัวเร็วขึ้น
• ขยับร่างกายเบา ๆ เช่น เดินช้า ๆ เพื่อกระตุ้นการไหลเวียนโลหิต
• พักผ่อนให้เพียงพอ
• นอนคว่ำ ช่วยให้มดลูกหดตัวได้ดีขึ้น
• ดูแลเรื่องอาหารและโภชนาการ รับประทานอาหารที่มีธาตุเหล็กและโปรตีนให้เพียงพอ
• เข้ารับการตรวจหลังคลอด เพื่อติดตามการฟื้นตัวของมดลูกและสุขภาพโดยรวม

อาหารที่ควรกินและควรเลี่ยงหลังคลอด

วิธีให้นมบุตรและการดูแลเต้านม

ภายหลังการคลอด ร่างกายของคุณแม่จะกระตุ้นการผลิตน้ำนม ซึ่งอาจทำให้คุณแม่รู้สึกตึงและคัดที่เต้านม การให้นมลูกจะช่วยลดอาการคัดตึงนี้ได้อย่างมีประสิทธิภาพ และยังช่วยให้ทารกได้รับสารอาหารที่มีคุณค่าและภูมิต้านทานที่ดีที่สุดจากน้ำนมแม่ 

• การให้นมลูก ควรให้ทารกงับถึงลานนม ไม่ใช่แค่หัวนม เพื่อให้น้ำนมพุ่งออกมา การให้นมลูกอย่างสม่ำเสมอจะช่วยกระตุ้นการผลิตน้ำนมและลดอาการคัดตึงได้

• การดูแลเต้านม ช่วงแรกหลังคลอดจะมีน้ำนมเหลืองหรือที่เรียกว่า “โคลัสตรัม” (Colostrum) ซึ่งมีประโยชน์มากต่อลูกน้อย ควรให้ทารกดูดนมแม่ให้หมดทุกครั้ง 

• การทำความสะอาดเต้านมและหัวนม ทำความสะอาดด้วยน้ำสะอาดก็เพียงพอแล้วไม่ควรใช้สบู่  รวมไปถึงไม่จำเป็นกับต้องทำความสะอาดบ่อยจนเกินไป เพราะต่อมไขมันภายในจะช่วยถนอมเต้านมและหัวนมอยู่แล้ว และทั้งนี้เพื่อป้องกันไม่ให้หัวนมแตก

คุณแม่หลังคลอดเริ่มออกกำลังกายได้เมื่อไหร่

การออกกำลังกายหลังคลอด เป็นสิ่งสำคัญที่ช่วยให้ร่างกายฟื้นตัวเร็วขึ้น กระตุ้นการไหลเวียนโลหิต ขับน้ำคาวปลา และเสริมสร้างความแข็งแรงของกล้ามเนื้อ เช่น ฝีเย็บ กล้ามเนื้ออุ้งเชิงกราน และหน้าท้อง อย่างไรก็ตาม คุณแม่หลังคลอดควรเลือกการออกกำลังกายให้เหมาะสมกับสภาพร่างกาย

• คลอดธรรมชาติ สามารถเริ่มออกกำลังกายเบา ๆ ได้หลังจากพักฟื้น 6-8 ชั่วโมง เช่น การเดิน หรือการบริหารกล้ามเนื้ออุ้งเชิงกราน

• ผ่าคลอด ควรให้ร่างกายพักฟื้น 3-6 วัน ก่อนเริ่มขยับตัว และหลีกเลี่ยงการออกกำลังกายหนัก ควรรอ 6-8 สัปดาห์ ก่อนเริ่มออกกำลังกายจริงจัง

ข้อควรระวัง: หลีกเลี่ยงการออกกำลังกายในท่านอนคว่ำ เพราะอาจทำให้เกิดภาวะลมอุดตันในหลอดเลือดได้ นอกจากนี้ ควรฟังร่างกายตัวเอง หากมีอาการผิดปกติ เช่น ปวดหน่วง เลือดออกผิดปกติ หรือเวียนศีรษะ ควรหยุดทันทีและปรึกษาแพทย์

วิธีดูแลแผลผ่าคลอดและแผลฝีเย็บ

ไม่ว่าจะคลอดลูกด้วยวิธีธรรมชาติ หรือจะคลอดด้วยการผ่าตัดก็ต้องมีแผลเย็บทั้งนั้น คุณแม่จึงควรให้ความสนใจและรักษาความสะอาดเป็นพิเศษ เพื่อจะได้ไม่มีอาการอักเสบและติดเชื้อจนทำให้แผลหายช้าลง ซึ่งจะส่งผลต่อการเลี้ยงดูลูกหลังคลอดด้วย

วิธีการดูแลแผลฝีเย็บหลังคลอด

โดยปกติแผลที่เย็บด้วยไหมละลายไม่ต้องตัดไหม และจะหายเป็นปกติในเวลาประมาณ 5 วัน โดยควรดูแลแผลฝีเย็บ คือ 

• รักษาความสะอาด ล้างแผลด้วยน้ำสะอาดและสบู่รวมไปถึงซับให้แห้งทุกครั้ง หลังการอุจจาระและปัสสาวะ เพื่อลดความเสี่ยงในการติดเชื้อ

• หลีกเลี่ยงการนั่งทับแผลนาน ๆ เพื่อลดอาการบวมและการเกิดการอักเสบของแผล

• การประคบเย็น 10-20 นาทีหลังคลอด เพื่อช่วยบรรเทาอาการบวมและลดอาการปวด

• ดูแลระบบขับถ่ายให้ดี ดื่มน้ำให้เพียงพอและรับประทานอาหารที่มีกากใยสูงเพื่อป้องกันอาการท้องผูก ซึ่งอาจทำให้แผลฉีกขาดหรือเกิดริดสีดวงทวาร

น้ำคาวปลา (Lochia)

น้ำคาวปลาจะมีสีแดงสดในช่วงหลังคลอดและค่อยๆ จางลงในระหว่างการฟื้นตัวของมดลูก ซึ่งอาจมีการไหลของน้ำคาวปลานานถึง 8 สัปดาห์ ถือเป็นเรื่องปกติ แต่ไม่ควรใช้ผ้าอนามัยแบบสอดหรือถ้วยจนกว่าจะได้รับการตรวจจากแพทย์

ทั้งนี้คุณแม่ควรสังเกตุการปัสสาวะภายใน 6 ชั่วโมงหลังคลอด หากไม่สามารถขับปัสสาวะได้ อาจเป็นอันตรายต่อกระเพาะปัสสาวะ ควรรีบปรึกษาแพทย์หากมีอาการผิดปกติ การดูแลแผลอย่างถูกวิธีและการสังเกตอาการต่างๆ สามารถช่วยให้คุณแม่ฟื้นตัวได้เร็วและปลอดภัยจากการติดเชื้อหลังคลอด

หลังคลอดแล้วมีเพศสัมพันธ์ได้ตอนไหน

หลังตจากคลอดบุตรจะไม่แนะนำให้มีเพสสัมพันธ์ในทันที ควรรอประมาณ 4-6 สัปดาห์หลังคลอด เพราะปากมดลูกที่ยังมีการเปิดอยู่จะเพิ่มความเสี่ยงในการติดเชื้อ รวมถึงเป็นการให้เนื้อเยื่อได้ซ่อมแซมตัวเอง และป้องกันความเจ็บปวดที่เกิดขึ้นในขณะมีเพศสัมพันธ์

อาการผิดปกติหลังคลอดที่ต้องระวัง

หากคุณแม่หลังคลอดมีอาการเหล่านี้ควรรีบมาพบแพทย์ทันที

1. เต้านมปวดบวมแดง หรือมีฝี

2. แผลฝีเย็บปวดบวมแดง หรือมีหนอง, แผลผ่าตัดปวดบวมแดง หรือมีหนอง

3. ปวดท้องน้อยมาก 

4. น้ำคาวปลาผิดปกติ มีกลิ่นเหม็น น้ำคาวปลาสีไม่จางลงและไม่ลดลง มีก้อนเลือดออกมาหรือมีกลิ่นเหม็น

5. มดลูกเข้าอู่ช้า หลังคลอด 2 สัปดาห์ไปแล้วยังสามารถคลำพบมดลูกทางหน้าท้อง

6. ปัสสาวะแสบขัด เนื่องจากการติดเชื้อของทางเดินปัสสาวะ อาจเกิดจากการทำความสะอาดช่องคลอดและอวัยวะเพศไม่ดี

7. มีเลือดออกทางช่องคลอด ส่วนใหญ่จะเกิดจากแผลในโพรงมดลูกบริเวณที่รกเกาะ เนื่องจากมดลูกหด รัดตัวไม่ดี หรือมีเศษรกตกค้างในโพรงมดลูก

8. ไข้ และมีอาการอักเสบของอวัยวะอื่นร่วมด้วย

9. ปวดศีรษะรุนแรง ปวดศีรษะบ่อยครั้งและปวดเป็นเวลานานๆ อาจเกิดจากความดันโลหิตสูง การพักผ่อนไม่เพียงพอ หรืออาจเครียดจากการคลอด

10. กรณีแผลผ่าคลอด สำหรับคุณแม่ที่บริเวณแผลเย็บมีอาการ อักเสบ ปวดบวม แดง ต้องรีบมาพบแพทย์ทันที

สำหรับคนที่ตั้งใจจะเป็นคุณแม่แล้ว ส่วนใหญ่มักจะเตรียมความพร้อมทั้งก่อนตั้งครรภ์ ระหว่างฝากครรภ์ และการดูแลสุขภาพหลังคลอดด้วย เพราะทุกช่วงเวลาส่งผลกับเจ้าตัวน้อยทั้งสิ้น ยิ่งคุณแม่รู้จักวิธีดูแลตัวเองหลังคลอดดีเท่าไหร่ ก็จะยิ่งทำให้เลี้ยงดูลูกให้เติบโตและมีพัฒนาการสมบูรณ์แข็งแรงมากขึ้นเท่านั้น รู้แบบนี้แล้วอย่าลืมดูแลสุขภาพกันด้วยนะคะคุณแม่ทุกท่าน

บทความที่น่าสนใจ

• บริการตรวจหลังคลอด ตรวจอะไรบ้าง คุณแม่มือใหม่ต้องรู้

• คลินิกสูตินรีเวช คลินิกฝากครรภ์โดยแพทย์เฉพาะทางสูติ

• วิธีเลี้ยงลูกสำหรับคุณแม่มือใหม่

นายอัชวิน ธรรมสุนทร
ผู้จัดการทั่วไป

แก้ไขล่าสุด : 23/02/2025

อนุญาตให้ใช้งานภาพโดยไม่ต้องขออนุญาต เฉพาะในเชิงให้ความรู้ หรือเพื่อการศึกษาเท่านั้น โดยต้องให้เครดิตหรือแสดงแหล่งที่มาของ intouchmedicare.com